Wat moet onze school doen om aan de burgerschapsdoelen te voldoen?

Om aan de burgerschapsdoelen te voldoen moet je als school

1. In je beleid en visie kunnen verantwoorden hoe je doelgericht en samenhangend werkt aan de volgende aspecten uit de burgerschapswet:
   - Hoe je nadrukkelijk en expliciet respect bijbrengt van respect voor en kennis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat.
   - Hoe je beschrijft hoe je met je leerlingen werkt aan de sociale en maatschappelijke competenties die nodig zijn om te functioneren in een pluriforme democratische samenleving.
   - Hoe je aandacht voor en kennis van soorten van diversiteit borgt op het niveau van groepen en individuen en hoe je de acceptatie daarvan bevordert.
   - Hoe je de school als oefenplaats voor democratisch burgerschap vormgeeft.
2. Kunnen aantonen hoe je de kerndoelen die verwant zijn aan burgerschap gebruikt als leidraad van je burgerschapsonderwijs. Het gaat momenteel vooral om de kerndoelen 'Oriëntatie op jezelf en de wereld' en 'Nederlands'. Kerndoelen voor burgerschap zijn in ontwikkeling.

Waarom werken aan burgerschap?

Burgerschap is al sinds 2006 verplicht voor basisscholen. Toch hebben de meeste scholen hier relatief weinig aandacht aan besteed. Nu staat het opnieuw op de kaart. Het leert kinderen in de  veilige oefenomgeving vande eigen groep en school belangrijke competenties over hoe je actief kunt meedoen aan onze pluriforme, democratische samenleving. Het is een samenleving die vraagt om mensen die vanuit eigen idealen, waarden en normen een actieve en positieve bijdrage willen leveren.

Burgerschap:

• staat stil bij de waarden van en rechten in onze democratische samenleving;
• laat kinderen kritisch nadenken over hun eigen rol en verantwoordelijkheid;
• besteedt aandacht aan universele rechten;
• leert kinderen kennis, vaardigheden en houding aan om volwaardig te kunnen meedoen aan onze samenleving;
• laat kinderen ontdekken dat ze zelf een rol spelen in het vormgeven van onze samenleving;
• leert kinderen in gesprek te gaan met anderen en elkaars standpunten te bevragen waardoor kinderen hun eigen opvattingen ontwikkelen;
• zet het aanvaarden van en bijdragen aan een democratische samenleving centraal;
• gaat om het medeverantwoordelijkheid nemen voor de leefgemeenschappen waartoe men behoort;
• leert leerlingen omgaan met (lichte) conflictsituaties of belangentegenstellingen waarin het kind zelf ‘partij’ is;
• leert leerlingen omgaan met verschillen, te weten met name om sociale, culturele, religieuze en uiterlijke verschillen;
• verbindt dit alles met de persoonsvorming en de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen.

Wat is burgerschap?

Dit is de definitie van burgerschap volgens Curriculum.nu (2019):

‘Burgerschapsonderwijs gaat over de ontwikkeling van leerlingen tot democratische burgers. Zij krijgen daarvoor kennis en vaardigheden aangeboden, ze worden gestimuleerd eigen opvattingen te ontwikkelen en een democratische houding te vormen. De kern wordt gevormd door democratie en diversiteit, afgeleid van de wettelijke opdracht.’  

De wet voor het burgerschapsonderwijs van 2021 benadrukt de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en de school als oefenplaats voor democratisch burgerschap. Scholen moeten hun burgerschapsonderwijs onder de loep nemen, om na te gaan of ze voldoen aan de wet. Ze kunnen in hun beleid en visie verantwoorden hoe ze werken aan de volgende aspecten:

• Het nadrukkelijk en expliciet bijbrengen van respect voor en kennis van de basiswaarden van de democratische rechtsstaat (wetsartikel a).
• Het beschrijven hoe ze met hun leerlingen werken aan de sociale en maatschappelijke competenties die nodig zijn om te functioneren in een pluriforme democratische samenleving (wetsartikel b).
• Het borgen van aandacht voor en kennis van soorten van diversiteit op het niveau van groepen en individuen en het bevorderen van de acceptatie daarvan (wetsartikel c).
• Het vormgeven van de school als oefenplaats voor democratisch burgerschap (wetsartikel d).
  (Bron: Handreiking burgerschap funderend onderwijs. Doelgericht en samenhangend werken aan burgerschap, SLO, oktober 2021)

Wat is de rol van Curriculum.nu?

Curriculum.nu heeft in 2019 voorstellen gedaan voor wat leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs moeten kennen en kunnen in negen leergebieden. Een van die leergebieden gaat over burgerschap. Kwink voor burgerschap  is onder andere gebaseerd op het werk van Curriculum.nu. Als vervolg hierop is het SLO in het najaar van 2022 gestart met het ontwikkelen van de kerndoelen voor het vak burgerschap.

Wat is de relatie van burgerschap tot sociaal-emotioneel leren?

Sociaal-emotioneel leren en burgerschap zijn niet los van elkaar te zien. Daarover zegt Curriculum.nu: ‘Leerlingen ontwikkelen de competenties die hen in staat stellen om actief mee te doen aan (school)gemeenschap en samenleving.’ En: ‘Ook identiteitsontwikkeling en het gericht reflecteren op identiteiten is essentieel voor burgerschap. Om betekenis te geven aan de wereld om hen heen en aan hun eigen rol daarin, moeten leerlingen zich bewust worden van wie ze zijn of willen worden en hoe ze zich tot een ander verhouden. Voor burgerschap is het ook belangrijk dat leerlingen kennis hebben van en inzicht krijgen in onze pluriforme samenleving en de werking en waarden van onze democratische rechtsstaat.’
In deze beschrijvingen komen de vijf bewezen SEL-competenties terug waarop Kwink voor sociaal-emotioneel leren gebaseerd is: Besef van jezelf, Zelfmanagement, Besef van de ander, Relaties hanteren en Keuzes maken.

Wat zijn de verschillen tussen SEL en Kwink voor burgerschap?*)

Wil je meer weten over sociaal-emotioneel leren op school waar ook burgerschap deel van uitmaakt? Via www.kwinkopschool.nl vind je meer informatie.

*) Nieuwelink, H. (2021). Burgerschap en sociaal-emotioneel leren: De overeenkomsten en verschillen. Burgerschap op de Basisschool, PO-Raad en Stichting School & Veiligheid.